Charakterystyka Morza Bałtyckiego
Morze Bałtyckie to najmłodsze morze Europy, śródlądowe i średniej wielkości, położone między kontynentem europejskim a Półwyspem Skandynawskim. Od wód Oceanu Atlantyckiego jest oddzielony dosyć płytkimi cieśninami duńskimi, Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund, Skagerrak, Kattegat. Jako morze wewnątrz kontynentalne, mające słabą wymianę wód z wodami oceanicznymi oraz będące zlewiskiem dla kilku rzek, sprawia, że są tutaj notowane nieco wyższe poziomy wód, niż w cieśniach duńskich.
Morze Bałtyckie ma urozmaiconą linię brzegowa, na którą składają się:
- wyspy (m.in.: Fionia, Lolland, Bornholm, Uznam, Rugia, Zelandia, Wolin, Hiuma, Gotlandia);
- półwyspy (Helski),
- mierzeje (Kurońska)
- zatoki (Botnicka, Fińska, Pomorska, Gdańska, Ryska, Kilońska, Malborska);
- zalewy (np.:Wiślany, Szczeciński, Kuroński)
Powstanie Morza Bałtyckiego ocenia się na ok. 3000 lat temu, co miało ścisły związek z lądolodem skandynawskim. Możemy wyodrębnić cztery fazy powstawania morza: bałtyckie jezioro zaporowe, morze yoldiowe, jezioro ancylusowe, morze litorynowe. Oto charakterystyka każdego etapu powstawania Bałtyku:
Bałtyckie jezioro zaporowe
Zwane lodowym. Powstawało17000-10000 lat temu. Tereny obecnego Bałtyku pokrywał wtedy lądolód, który na skutek ocieplania się klimatu cofał się. Zatrzymał się czołem na linii południowej Szwecji, Finlandii i Norwegii, w ten sposób powstało słodkie jezioro.
Morze yoldiowe
Jego nazwa pochodzi od mięczaka dominującego wówczas w wodach morza - Yoldia arctica; powstanie datujemy na ok. 9800 lat temu. Na skutek postępującego ocieplania się klimatu lądolód zaczął topnieć, zaczął się powoli cofać z lądów i wywołał izostatyczne podnoszenie się kontynentu (dosyć szybkie w Zatoce Botnickiej). Wówczas doszło do połączenia wód morza z wodami wszechoceanu, na linii obecnych jezior Wetter i Wener.
nazwa pochodzi od mięczaka Ancylus fluviatilis; powstało około 8000 lat temu na skutek dalszego cofania się lądolodu, kiedy morze yoldiowe zotsło odcięte lądami od wód wszechoceanu i powstało jezioro słodkowodne.
Morze litorynowe
Nazwa pochodzi od ślimaka Littorina littorea; jego powstanie datujemy miedzy 7000-3000 lat temu, kiedy podniósł się poziom wód oceanicznych a równocześnie obniżyła się południowa część powierzchni jeziora ancylusowego; kształtem było zbliżone do współczesnego Bałtyku. Było bardziej zasolone - około 5-6 promila i cieplejsze o około 2-3 stopni C.
Morze Bałtyckie w przeszłości geologicznej zmieniało powierzchnię i kształt, aż do czasów współczesnych, jako cechy charakteryzujące ten akwen należy wymienić:
- temperaturę
Temperatura Morza Bałtyckiego zależy od pory roku, latem w południowej części akwenu woda jest cieplejsza, wynosi około 17 stopni C; w środkowej części – około 15 stopni C; W części północnej zaś jest najniższa – około 12 stopni C. Z kolei podczas zimy wody otwartego morza mają temperaturę około 2 stopni C, w strefie brzegowej – około 0 stopni C. Podczas mroźnych zim może się zdarzyć, iż częściowo wody powierzchniowe ulegają zlodzeniu (na przykład w Zatoce Botnickiej), albo też zamarza cały zbiornik morski, co miało miejsce ostatnio w zimie roku 1962/1963.
- typy wybrzeży morskich
linia brzegowa jest zróżnicowana, spotykamy zarówno:
- wybrzeża niskie (wynurzone w rejonie Finlandii, mierzejowe – np. Mierzeja Wiślana, wybrzeże Łotwy, Rosji)
- wysokie (szkierowe) wybrzeża Finlandii,
- wybrzeże fiordowo-szkierowe w Norwegii, Szwecji, Finlandii,
- wybrzeże klifowe: wybrzeże Polski, Danii, Finlandii,
- wybrzeże fiordowe- wybrzeże Danii.
- głębokość
Bałtyk zaliczany jest do mórz płytkich, szelfowych; średnia głębokość wód morskich wynosi 52 metry ale w zależności od położenia występują płycizny dna sięgjącego do 8-10 metrów, np.: Ławica Orla, Ławica Odrzańska, Ławica Bornholmska, jak również głębie morskie: Landsort (459 m), Alandzka (335 m), Botnicka (293 m).
Zasolenie Bałtyku jest bardzo zmienne w zależności od tego czy są to wody powierzchniowe czy głębinowe,
od położenia w strefie klimatycznej - im cieplej, tym większe parowanie i większe zasolenie, także od wymiany wód z oceanem i dostawą wód słodkich rzekami. Zasadniczo zasolenie maleje idąc z południowego-zachodu ku Zatoce Botnickiej, średnie zasolenie Morza Bałtyckiego wynosi 7 promili, ale największe jest w cieśninach duńskich (osiąga około 17 promili, co ma związek z bliskością wód oceanicznych), zaś najmniejsze w rejonie północnej części Zatoki Botnickiej - około 3 promile); Akweny Morza Bałtyckiego od największego do najmniejszego poziomu zasolenia: Kattegat, Morze Bełtów, Bałtyk Południowy, Bałtyk Środkowy, Zatoka Ryska, Zatoka Fińska, Botnik Południowy, Botnik Północny.
Zanieczyszczenia Bałtyku i sposoby radzenia sobie z tym
Źródła zanieczyszczeń Bałtyku:
- rzeki przynoszące zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe
- ścieki komunalne i przemysłowe miast nadmorskich
- produkty wyrzucane przez statki (zrzuty wód balastowych)
- wiercenia na dnie morza
- katastrofy morskie
- porty rybackie
- rolnictwo
- turystyka
Działania na rzecz ratowania Bałtyku:
Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony środowiska morskiego jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń. Można to osiągnąć poprzez rozwiązania instytucjonalne oraz instrumenty prawne i ekonomiczne, promujące takie działania, jak:
• budowa oczyszczalni ścieków,
• montaż filtrów przemysłowych zmniejszających emisję pyłów i gazów,
• budowa ekologicznych wysypisk śmieci i rekultywacja starych,
• zmiana technologii przemysłowych na bardziej przyjazne dla środowiska powodujące zmniejszenie zużycia energii i wody oraz ilości ścieków i odpadów,
• szersze korzystanie ze źródeł energii odnawialnych – budowa elektrowni wodnych i wiatrowych,
• zmniejszenie zużycia nawozów sztucznych w rolnictwie,
• wykorzystywanie odpadów i surowców wtórnych.
Istotna jest również szeroka edukacja ekologiczna prowadząca do zmiany postaw życiowych ludności. Wszyscy musimy mieć świadomość, że również od nas zależy los Bałtyku. Każdy z nas może zmniejszyć ilość wytwarzanych zanieczyszczeń poprzez:
• ograniczenie zużycia trudno rozkładalnych tworzyw sztucznych,
• zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych,
• oszczędzanie energii,
• zbieranie surowców wtórnych,
• ograniczenie stosowania środków piorących zawierających fosforany,
• dbanie o czystość plaż i wód przybrzeżnych,
• ograniczenie korzystania z samochodów i tym samym zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery.
- rzeki przynoszące zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe
- ścieki komunalne i przemysłowe miast nadmorskich
- produkty wyrzucane przez statki (zrzuty wód balastowych)
- wiercenia na dnie morza
- katastrofy morskie
- porty rybackie
- rolnictwo
- turystyka
Działania na rzecz ratowania Bałtyku:
Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony środowiska morskiego jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń. Można to osiągnąć poprzez rozwiązania instytucjonalne oraz instrumenty prawne i ekonomiczne, promujące takie działania, jak:
• budowa oczyszczalni ścieków,
• montaż filtrów przemysłowych zmniejszających emisję pyłów i gazów,
• budowa ekologicznych wysypisk śmieci i rekultywacja starych,
• zmiana technologii przemysłowych na bardziej przyjazne dla środowiska powodujące zmniejszenie zużycia energii i wody oraz ilości ścieków i odpadów,
• szersze korzystanie ze źródeł energii odnawialnych – budowa elektrowni wodnych i wiatrowych,
• zmniejszenie zużycia nawozów sztucznych w rolnictwie,
• wykorzystywanie odpadów i surowców wtórnych.
Istotna jest również szeroka edukacja ekologiczna prowadząca do zmiany postaw życiowych ludności. Wszyscy musimy mieć świadomość, że również od nas zależy los Bałtyku. Każdy z nas może zmniejszyć ilość wytwarzanych zanieczyszczeń poprzez:
• ograniczenie zużycia trudno rozkładalnych tworzyw sztucznych,
• zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych,
• oszczędzanie energii,
• zbieranie surowców wtórnych,
• ograniczenie stosowania środków piorących zawierających fosforany,
• dbanie o czystość plaż i wód przybrzeżnych,
• ograniczenie korzystania z samochodów i tym samym zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery.
